قانونِ خوب، اجرایِ بد

پیگیری بند اول بیانیه اولین همایش ملی ترانزیت در مسیر توسعه اقتصادی

«تدوین نظام جامع و مدون ترانزیت تحت پوشش قانون و متولی خاص» اولین بند بیانیه نهایی همایش ملی ترانزیت و حمل و نقل بین المللی در مسیر توسعه اقتصادی است که بعنوان مطالبه بخش خصوصی از سوی فعالان این حوزه در حضور مقامات دولتی قرائت شد. موضوع این شماره ترابرد نیز به این مبحث اختصاص دارد. در گفت و گو با «سیدعلی حسینی» نایب رئیس دوم کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران و عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران و قزوین به جزئیات این مطالبه پرداخته ایم.
ترابرد: تدوین نظام جامع و مدون برای ترانزیت تا چه میزان می تواند راهگشا باشد و چه باید کرد تا جامه عمل به تن کند؟
در ارتباط با ترانزیت، امور گمرکی و ... قوانین متنوعی داریم که خیلی هم خوب نوشته شده اند. مشکل ما مشکل قوانین، ستاد و ... نیست؛ ما در اجرا مشکل داریم. از مشکلات عمده در این زمینه که اشاره ای هم به آن نمی شود، مشکلاتی است که در مرزهای ورودی و خروجی کشور داریم. نقطه عطف ترانزیت می تواند هماهنگی و وحدت رویه در مرزها باشد. مشکل این است که ما در مرزها مدیریت واحد نداریم. در سراسر دنیا مدیریت مرز بر عهده گمرک است. همه سازمان های موجود در مرز با مدیریت گمرک کار خود را انجام می دهند. اما در ایران، این گونه نیست و سازمان های مختلف به هر دلیلی در مرز دست بالا را نسبت به گمرک دارند. در حالیکه فرآیند کار ترانزیت یک کار اقتصادی است که راه حل اقتصادی نیز می خواهد. اینکه روی کار اقتصادی قالب جدیدی پیاده کنیم، جز اینکه مانع جدیدی باشد چیز دیگری نیست.
ترابرد: اگر نظام جامع ضرورت ندارد و قوانین موجود کافی است، چرا مشکلات ترانزیت همچنان پابرجاست؟ ریشه مشکل کجاست؟
به نظرمن باید فرآیندهای موجود را بازنگری کنیم و ببینیم اشکال ما در کار چیست. قوانین ما در حوزه ترانزیت، قوانین خوب و نسبتاً به روزی است که می تواند به روز تر هم بشود. بحث در این است که ما در قوانین مشکل آنچنانی نداریم، مشکل ما در سلیقه ای اجرا کردن قانون است. در اینجا به یک وحدت رویه نیاز داریم. ما شورای عالی ترابری را داریم که همه سازمان ها و ارگان ها در آن عضو هستند. یکی از اعضا گمرک است. معاونت های مختلف وزارت راه و شهرسازی و اتاق بازرگانی نیز در آنجا عضو هستند. انجمن های فعال در حوزه ترانزیت نیز عضو هستند و حق رأی دارند. اینکه ما بیاییم یک شورای ترانزیت هم جدا برای آن درست کنیم با همان ساز و کار به نظر من یک نوع موازی کاری و آدرس غلط دادن است. به نظر من باید از قوانین استفاده کنیم، از ظرفیت های شورای عالی ترابری و کمیته های فرعی استفاده کنیم و مشکلات را در آنجا حل کنیم. مهم ترین مسئله که در ترانزیت خارجی وجود دارد، همین بحث نبود وحدت رویه در مرزهاست. اگر بخواهیم این مشکل حل شود باید در درجه اول گمرک را بعنوان مدیر مجموعه واحد مرزی بپذیریم. یک مدیر که بتواند تمام ارگان ها و سازمان ها را کنترل کند و پاسخگو باشد. پیشنهادم این است که روی وحدت رویه و مدیریت واحد مرزی کار کنیم که در قانون امور گمرکی هم این مسئله به صراحت عنوان شده است. در مورد تنظیم و ورود و خروج کالا متولی گمرک، در مورد سیر کالا متولی سازمان راهداری کشور است. این دو سازمان باید باهم هماهنگ شده و سازمان های دیگر را هم با خود هماهنگ کنند. در مورد کرونا دیدیم که وقتی مرزها بسته شد، یک دوره سه چهارماهه گمرکات روزانه گزارش می دادند که کدام مرز باز شده، در چه وضعیتی است و شرایط انتقال بار و مسافر چگونه است. چرا همین مدیریت موفق را در ترانزیت پیاده نکنیم؟ گمرک و وزارت راه و سازمان راهداری را در اینجا پاسخگو کنیم.
در بخش خصوصی نیز، انجمن های صنفی باید هم فعال شوند. بعنوان مطالبه گران بخش خصوصی و فعالان حمل و نقل وارد عمل شوند و در آن طرف هم دولت بعنوان بخش حاکمیتی پاسخگو باشد. اینکه ما یک ستاد درست کنیم و دوباره چند سازمان عضو شوند و هر روز جلسه برگزار شود و آخر هم هر کدام بگویند این به ما ربطی ندارد، نه تنها مشکلی از کار ترانزیت حل نخواهد کرد بلکه مانع دیگری نیز ایجاد خواهد شد.
ترابرد: از شورای عالی ترابری یاد کردید. انتقادی که نسبت به عملکرد این شورا مطرح می شود این است که بازوی اجرایی قوی نداشته و نظرات بخش خصوصی صرفاً مشورتی است. نظر شما چیست؟
طرح موضوع در شورا از طریق دبیرخانه شورا انجام می شود، دبیر شورا هم یک کمیسیونی دارد بعنوان کمیسیون فرعی شورا، موارد در این کمیسیون مطرح می شود، در آنجا کارگروه های مختلفی تشکیل می شود این مسئله را مورد بررسی قرار می دهند، پس از آن در کمیسیون فرعی بحث های فنی روی آن انجام می شود، در دستور کار شورای عالی ترابری قرار می گیرد، در آنجا مطرح می شود و درباره موضوع با حضور وزرا تصمیم گیری می شود.
اینجا یک مشکلی وجود دارد و آن این است که در بخش خصوصی انجمن ها و فعالان این عرصه متأسفانه صدای واحد ندارند. یعنی ممکن است که یک انجمن در استانی موضوعی را در کمیسیون فرعی مطرح کند و انجمنی در استانی دیگر دقیقا مخالف آن را انجام دهد. خواه ناخواه وقتی این دو روبروی هم قرار می گیرند بحث به نتیجه نمی رسد و این طبیعی هم هست. چون ممکن است مشکلاتی که در خراسان وجود دارد با مشکلاتی که در آذربایجان غربی وجود دارد متفاوت و مخالف باشد و دیدگاه ها و خواسته های انجمن ها نیز در تضاد قرار بگیرد. در این صورت موضوع اصلا از کمیسیون فرعی به شورا نمی رود چون می بینند که بخش خصوصی در درون خود نیز هنوز به توافق نرسیده اند.
شورا یک سری اعضای ثابت و یک سری اعضای متغیر بر اساس موضوع دارد. آنها در حوزه خود از افرادی که در آن حوزه حضور دارند استفاده می کنند. یکی از مشکلات بخش خصوصی تعدد انجمن ها و تشکل های خصوصی است که اینها برای کارهای واحدی تأسیس شده اند و هر کدام هم نماینده یک بخشی از بخش خصوصی هستند. در یک جاهایی هم دچار تضاد منافع می شوند. در نتیجه وقتی به شورا می روند هنگام طرح مسئله دچار مشکل می شوند. باید در حوزه تشکل های بخش خصوصی کاری انجام شود که در ابتدا وقتی می خواهند خواسته ای را مطرح کنند، اول خودشان باهم هماهنگ شوند و یک نظریه واحد از بخش خصوصی بالا برود. در این صورت وقتی به شورا برود، نماینده بخش را می خواهند، نماینده دفاع می کند و افراد حاضر تصمیم گیری می کنند.
وحدت رویه که بین انجمن های بخش خصوصی می تواند اتفاق بیفتد و یک صدای واحد را برسانند به گوش شورای عالی ترابری مطمئناً نتیجه بخش خواهد بود. دیده شده که انجمن خراسان مواردی را پیگیری کرده و دیگران هم پشتیبانی کرده اند و به نتیجه رسیده است. چرا همان رویه ای که به نتیجه رسیده را در جاهای دیگر که گیر داریم از همان مسیر نرویم؟
ترابرد: در حال حاضر چه باید کرد؟
اگر الان روی اختیاراتی که قانون به گمرک ایران داده تمرکز کرده و آنها را برجسته کنیم شاید بالای 70 درصد مشکلات حل شود. چون همان بیش از 20 سازمان دخیل در حوزه ترانزیت، در پنجره واحد گمرک عضو هستند و بصورت الکترونیکی کار انجام می دهند. حالا اگر گمرک بتواند اینها را متقاعد و کنترل کند، بخش عمده ای از ناهماهنگی ها حل می شود. 30 درصد دیگر هم به هماهنگی میان گمرک، وزارت راه و شهرسازی، سازمان راهداری و بخش خصوصی برمی گردد و مشکلاتی که ممکن است که به مرور زمان بوجود بیاید.
ترابرد: بخش خصوصی در این شرایط چه باید بکند؟
انجمن های بخش خصوصی یک آسیب شناسی در ارتباط با پائین آمدن آمار ترانزیت تهیه کنند و با راهکارهای ارائه شده جلسه ای با مدیرکل دفتر ترانزیت گمرک ایران و مدیر کل دفتر ترانزیت سازمان راهداری بگذراند. این مسئله را مطرح کرده، این مطالعات و راهکارها را در اختیار آنها قرار بدهند. باتوجه به اینکه بخش عمده ترانزیت در کشور توسط شرکت های خراسانی انجام می شود، بهتر است انجمن خراسان اجرای این طرح را بر عهده بگیرد. خیلی از موارد در همان جلسه از طریق بخشنامه های داخلی قابل حل است ضمن اینکه آنها قدرت اجرایی نیز دارند.