واکاوی دلایل کندی پذیرش کامیونها در مرز افغانستان
قصه مشکلات مرز دوغارون و معطلی کامیونها برای ورود به افغانستان ظاهرا قرار نیست هیچوقت به پایان برسد؛ مشکلاتی که هر از چند گاهی به طور مقطعی مرتفع میشود و پس از مدتی، بار دیگر ظاهر میگردد.
دیماه پارسال بود که چهارمین نشست کمیته مشترک اقتصادی استانهای خراسان رضوی و هرات در مشهد برگزار شد؛ در آن نشست توافق نامهای میان دو استان با هدف بهبود تجارت دوجانبه منعقد شد؛ در آن توافق نامه پیشنهادات 4 کارگروه تخصصی لحاظ شد که کارگروههای حملونقل و گمرک از جمله آنها بودند.
پس از آن توافق نامه بود که روزنه امیدی برای حل مشکلات مرز دوغارون در دل شرکتهای حملونقل بینالمللی و صادرکنندگان ایجاد شد. مشکلاتی که سالیان دراز این شرکتها را دچار چالش کرده بود و پا روی گلوی صنعت ترانزیت و حملونقل گذاشته بود. صفهای طویل کامیونها در مرز دوغارون و توقف چند روزه کامیونها همواره بار مالی زیادی را بر دوش شرکتها وارد میکرد و این مساله بارها در جلسات مختلف استانداری، اتاق بازرگانی و... مطرح شد و در رسانهها نیز منتشر شده بود.
قرار شد پس از امضای توافق نامه بین دو استان، با افزایش ساعات کاری مرز دو طرف، سرعت ورود و خروج کامیونها افزایش یابد. این اتفاق هم افتاد و مرز دوغارون و اسلام قلعه هر روز ساعت 7 تا 22 به انجام امور اداری برای پذیرش کامیونها میپرداختند. همچنین، توافق شد امکانات رفاهی در دو طرف مرز افزایش یابد، ساماندهی در محوطه سازی گمرک و افزایش ظرفیت پارکینگ دوغارون صورت پذیرد و طرف افغانستانی نیز برای تجهیز باسکول و تامین برخی امکانات، اقدام کند.
اما هنوز مدت زیادی از برقراری نسبی آرامش و افزایش سرعت عمل در پذیرش کامیونها در مرز دو طرف نگذشته بود که حادثه آتش سوزی در مرز اسلام قلعه به وقوع پیوست. روزهای پایانی بهمن ماه 1399 را میتوان روزهای سیاه ترانزیت دو کشور قلمداد کرد. آتش سوزی خسارت زیادی به زیرساختهای مرز اسلامقلعه وارد کرد و علاوه بر حریق بیش از هزار دستگاه کامیون افغانستانی، با انفجار و نابودی بیش از 38 دستگاه کامیون ایرانی، 90 دستگاه کانتینر و از بین رفتن 6 هزار تن مواد سوختی و 11 هزار تن مواد غیرسوختی، بار مالی سنگینی بر دوش شرکتهای حملونقل بینالمللی خراسان رضوی وارد شد.
حال، پس از گذشت بیش از دو ماه از آن حادثه، با وجود پیگیریهای انجمن حملونقل بینالمللی خراسان رضوی و کمیسیون حملونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد، پیگیری خاصی از سوی مسئولان دولتی برای جبران خسارت شرکتهای حملونقل بینالمللی رقم نخورده است.
گذشته از این، وضعیت کند ورود و خروج کامیونها در مرز نیز به مشکلات شرکتهای حملونقل افزوده است. از زمان وقوع حادثه در اسلام قلعه، پذیرش کامیونهای ایرانی از سوی افغانستان به کندی انجام میشود و کامیونها بار دیگر با توقفها و انتظار طولانی مدت برای ورود به اسلام قلعه مواجه شدهاند؛ موضوعی که بار مالی سنگینی را به شرکتهای حملونقلی وارد میکند. به طوریکه در هفته گذشته، افغانستان یک روز از پذیرش کامیونهای ایرانی ممانعت کرد و در دیگر روزها پذیرش تعداد کامیونها محدودیتهایی قائل شد.
کاهش چشمگیر پذیرش کامیونها از سوی افغانستان در روزهای اخیر
به گفته «فرهاد کوهگرد» مدیرکل گمرک دوغارون، روز یکشنبه پنجم اردیبهشت ماه، تنها 350 دستگاه و روز شنبه بین 120 تا 130 دستگاه کامیون از مرز دوغارون خارج شده و وارد خاک افغانستان شدهاند.
کوهگرد البته تاکید میکند: ما در مرز دوغارون شلوغی خاصی نداریم؛ زیرا به خاطر محدودیتهای ورود کامیون از سوی افغانستان، اعلام کرده بودیم کامیونی از مبادی ورودی و سایر گمرکات کشور، به سمت مرز دوغارون حرکت نکند. هم اکنون توقف کامیونها در مرز دوغارون عادی بوده و مسالهساز نیست.
به گفته مدیرکل گمرک دوغارون، پیش از حادثه اسلام قلعه ورودی و خروجی کامیونها در مرز دو طرف در هر روز، بین 900 تا 1000 دستگاه بود؛ اما پس ازآتش سوزی، حدود 40 درصد از ورودیها و خروجیها کاهش یافت.
بخشی از کندی تردد در مرز به خاطر بازسازی نقطه صفر مرزی بود
البته به گفته «میراجان سلیمان خیل» رئیس اتاق مشترک افغانستان– ایران (شعبه هرات و مشهد)، مشکل پذیرش کامیونها در هفتههای اخیر تنها مختص مرز افغانستان نبوده و از سوی مرز دوغارون هم اتفاق افتاده است. وی دلیل این امر را آسفالت نقطه صفر مرزی میداند و میگوید: تردد کامیونهای دارای بار یا خالی از افغانستان به ایران به خاطر بازسازی جاده اختلافی یا نقطه صفر مرزی کاهش یافته بود که این موضوع را پیگیری کردیم و خوشبختانه اکنون جاده به حالت عادی بازگشته است و ناوگانی که در دوغارون متوقف شده بود، به سمت افغانستان در حال حرکت است.
سلیمان خیل میافزاید: در جلسهای که شنبه شب با استانداری هرات و رئیس گمرک و نیروی انتظامی مرز افغانستان داشتیم، پیگیری نمودیم تا مرز افغانستان، تا ساعت 24 ناوگان جمهوری اسلامی را پذیرش کند. دیروز هم در تماسی که با مدیر منطقه ویژه دوغارون داشتم، اعلام کردند که حرکت کامیونها مطلوب شده و کار به روال عادی بازگشته است.
وی تصریح میکند: حدود 10 روز مشکلاتی در مرز اسلام قلعه وجود داشت و بازسازی آسفالت نقطه صفری مرزی نیز مزید بر علت شد و به همین دلیل شاهد کندی پذیرش کامیونها بودیم؛ اما اکنون با آسفالت آن نقطه شرایط تردد بهبود یافته و تا یک هفته دیگر که باندکشی نقطه صفر اتفاق میافتد، روال عبور و مرور کامیونها عادی خواهد شد.
به گفته رئیس اتاق مشترک افغانستان– ایران (شعبه هرات و مشهد)، در حال حاضر 90 درصد بارهای ایران به سمت افغانستان به گمرک هرات میرود و تشریفات گمرکی آنها در آن گمرک انجام میشود و تنها تشریفات گمرکی مواد سوختی در اسلام قلعه صورت میگیرد.
سلیمان خیل البته به این نکته هم اشاره میکند که در تمام سالهای مراودات تجاری دو کشور تا هم اکنون، کامیونهای زیادی همواره در مرز افغانستان برای ورود به ایران متوقف بوده و هستند. وی میگوید: همواره بالغ بر 5 هزار کامیون خالی پشت مرز منتظرند و ایران آنها را پذیرش نمیکند. مسئولانم مرزی جمهوری اسلامی، کمبود پرسنل اداره گذرنامه و مسائل امنیتی را دلیل این کندی پذیرش میدانند؛ اما این موضوع برای ما مشکلزاست. ما رانندگانی داریم که بالغ بر 20 تا 25 روز در مسیری سه کیلومتری متوقف بودهاند و صفی 20 کیلومتری از 5 هزار کامیون را بارها شاهد بودهایم.
تخریب امکانات گمرک اسلام قلعه و تغییر ماموران گمرکی، دلیل اصلی کندی پذیرش کامیونها
محمدعارف رضایی، رئیس انجمن شرکتهای ترانسپورتی و حمل و نقل ولایت هرات نیز درباره وضعیت مرز در روزهای اخیر میگوید: موضوعات مرز اسلام قلعه و دوغارون متاسفانه هنوز به حالت قبل از آتش سوزی برنگشته است؛ قبل از حادثه بیش از 500 دستگاه کامیون از سوی اسلام قلعه پذیرش میشد؛ اما اکنون به دلیل نبود زیرساختها و تخریب امکانات یا تغییراتی که در ماموران و مسئولان گمرک اتفاق میافتد، پذیرش در اغلب روزها ضعیفتر است. البته برخی روزها نیروهای گمرک اسلام قلعه تا ساعت 23 فعالیت میکنند. با همه اینها، شرایط در مرز افغانستان هنوز به حالت قبلی بازنگشته است.
وی به پذیرش ضعیف کامیونهای خالی افغانستان از سوی ایران نیز اشاره و بیان میکند: در بعضی روزها پذیرش از سوی مرز ایران آنقدر ضعیف است که به 40 دستگاه میرسد؛ این در حالی است که در گذشته بیش از 600 تا 700 دستگاه کامیون خالی افغانستانی از سوی گمرک دوغارون، منطقه ویژه و بازارچه دوغارون پذیرش میشد. ازطرفی، خروجی کامیونهای باری افغانستان به منطقه ویژه و دوغارون نیز ضعیف است و به روزانه 50 دستگاه میرسد. در مجموع در هر دو طرف مرز مشکلات بسیاری داریم.
رضایی میافزاید: گمرک افغانستان بعد از آتش سوزی در اسلام قلعه دستخوش تغییرات شده و حتی هر 10 روز یکبار ماموران گمرک تغییر کردهاند و این تغییرات در مقاطع زمانی یکی دوساعته ممکن است موجب سکته در کار شده باشد و باعث توقف پذیرش شده باشد، در غیر این صورت مرز افغانستان به هیچ عنوان به روی کامیونهای ایرانی بسته نبوده است.
70 تا 80 درصد کندی تردد در مرز مربوط به اسلام قلعه است
اما نعمت ایازی یکی از رانندگان افغانستانی است که سالها در این مسیر فعالیت داشته و تردد میکند. او معتقد است که 70 تا 80 درصد مشکلات کنونی تردد کامیونهای دو طرف مربوط به مرز اسلام قلعه است.
ایازی میگوید: مشکلات مرز دوغارون و اسلام قلعه از روز آتش سوزی در گمرک اسلام قلعه و حریق بیش از هزار دستگاه کامیون افزایش یافته است. دلیل اصلی کندی پذیرش کامیونها از سوی افغانستان این است که بخش بزرگی از پارکینگ اسلام قلعه به دلیل اینکه کامیونهای سوخته هنوز در آنجا وجود دارد، قابل استفاده نیست و بخش دیگری که قابل استفاده است، فضای کافی برای تعداد زیاد کامیونها را ندارد.
این راننده ترانزیت تاکید میکند: علاوه بر این، هر روز شاهد ازدحام رانندگان کامیونهای سوخته در مرز هستیم که خواستار تعیین تکلیف و جبران خسارت از سوی دولت افغانستان هستند و این وضعیت باعث کندی روند کار میشود.
ایازی نقبی هم به وضعیت تردد و توقف کامیونها در مرز دوغارون میزند و میگوید: در مرز ایران سه پارکینگ برای کامیونها ساخته شده که هر یک از آنها ازدحام خود را دارد؛ اما از روزی که جاده مورد استفاده منطقه ویژه و گمرک دوغارون یکسان شده است، ترددها نیز دچار مشکل شده است؛ به طوری که اگر در گذشته روزانه 200 دستگاه کامیون ترانزیتی از این بخش خارج میشد، اکنون به 400 دستگاه رسیده است. روند پذیرش این خودروها با ورود به خاک افغانستان، به دلیل کمبود امکانات، کند است. وقتی تعداد کامیونهای ایرانی زیاد باشد، سرعت کار برای پذیرش آنها در خاک افغانستان کم میشود؛ زیرا همه کامیونها باید افغانستان میروند باید ثبت CMR بشوند و در آن بخش به دلیل کمبود امکانات مشکلات بسیاری وجود دارد.
این راننده ترانزیت خاطرنشان میکند: تقاضای ما این است که مسئولان دو کشور برای حل این مشکلات مذاکره کنند و به راه حلی در این زمینه دست یابند. در این شرایط، بیشترین سختیها را رانندگان متحمل میشوند.