بررسی مسیر شمال افغانستان و دیگر مسیرهای جایگزین ترکمنستان

مسیر جایگزین ترکمنستان برای دستیابی به آسیای میانه، مدت‌هاست که به یکی از مهمترین دغدغه‌های شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی کشور به ویژه خراسان رضوی تبدیل شده است. بارها از مشکل‌تراشی‌ها و سنگ‌اندازی‌های ترکمنستان برای ورود کامیون‌های ایرانی نوشتیم؛ آخرین راهی که ترکمنستان در حمل جاده‌ای پیش روی ایران گذاشت؛ حمل بارها با کشنده‌های ترکمن بود.
بسیاری از شرکت‌های حمل‌ونقلی ریسک واگذاری تریلرهای خود به کشنده‌های ترکمنستان را نپذیرفتند و سعی کردند از مسیرهای جدید و جایگزین استفاده کنند؛ استفاده از مسیر شمال افغانستان برای رساندن کامیون‌های ایرانی به آسیای میانه، استفاده از مسیر دریایی و به ویژه کشتی‌های رو- رو و نیز حمل ریلی کالاها با واگن، از جمله این راه‌ها بوده است.
ناامنی مسیر شمال افغانستان برای دستیابی به آسیای میانه
شهریار شیخ، مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی «آساترابر شرق» درباره استفاده از مسیر شمال افغانستان می‌گوید: از اولین شرکت‌هایی بودیم که از مسیر شمال افغانستان برای حمل کالا به تاجیکستان استفاده کردیم؛ در این زمینه، با یک شرکت افغانستانی هماهنگ شدیم و آن شرکت بخشی از کارهای عملیاتی و فنی ما را در آن مسیر تقبل کرد و خوشبختانه بار از تاجیکستان به سلامت به دستمان رسید.
وی با اشاره به مشکلات موجود در آن مسیر تصریح می‌کند: بزرگترین مشکل ما ناامنی جاده به خاطر درگیری و جنگ در بخشی از مسیر بود و این موضوع اضطراب زیادی برای شرکت حمل و راننده به دنبال داشت. حداقل ارزش باری که از آن مسیر جابه‌جا می‌شد، یک میلیارد دلار بود و وضعیت به گونه‌ای بود که احتمال سرقت کامیون و راننده با هم، وجود داشت؛ به همین دلیل، دیگر تصمیمی برای استفاده از آن مسیر نداریم.
شیخ خاطرنشان می‌کند: هم اکنون برای عبور از مسیر ترکمنستان، یک راه، مسیر دریایی اکتائو- بندر انزلی یا بندر امیرآباد است تا بار را به قزاقستان بفرستیم و توزیع کنیم. راه دیگر، استفاده از واگن برای حمل ریلی کالا است و ما هم در یک‌ونیم سال گذشته از این روش استفاده کرده‌ایم.
مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی «آساترابر شرق» با بیان اینکه در حمل دریایی از کشتی رو- رو مسیر ایران استفاده نکردم، می‌گوید: فقط زمانی که بارهای پنبه از اکتائو به آذربایجان می‌روند، از کشتی رو- رو آذربایجانی استفاده می‌کنم؛ زیرا هزینه‌ها و رویه‌های بندری ایران زیاد و طولانی مدت است و ترجیح دادم از این مسیر استفاده نکنم.
قیمت حمل کالا با کشتنی رو-رو در آب‌های ایران باید قابل رقابت باشد
شیخ درباره راهکارهای بهبود وضعیت کشتی رو-رو برای مسیر ایران می‌گوید: برای اینکه شرکت‌های حمل از این روش استقبال کنند، باید چند اتفاق بیفتد؛ نخست اینکه، قیمت حمل در این روش باید قابل رقابت باشد؛ دوم اینکه، برنامه زمان‌بندی حرکت منظم و دقیق باشد. از طرفی، گمرکات ما باید ورزیده‌تر شوند و بروکراسی اداری کاهش یابد تا از نظر هزینه‌ای، این روش به‌صرفه‌تر گردد.
این فعال حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی تصریح می‌کند: این زنجیره باید تکمیل شود تا بتوان آن را طرح موفقی دانست؛ اگر این اتفاق بیفتد، ما هم ترجیح می‌دهیم از کشتی و ناوگان حمل ایرانی استفاده کنیم؛ زیرا هم اکنون برای استفاده از کشتی‌های آذربایجان مشکلی نداریم و کار به راحتی انجام می‌شود.
وی البته به این نکته هم اشاره می‌کند که در مسیرهای جایگزین، حمل ریلی برای رساندن کالا به ازبکستان به‌صرفه‌تر از مسیر دریایی است. او تاکید می‌کند: کنترل بار با حجم زیاد از مسیر دریایی طولانی سخت است و به همین دلیل تمرکز ما بر حمل ریلی کالاهاست. هم اکنون واگن‌ها از ترکمنستان بدون محدودیت عبور می‌کنند و از نظر هزینه‌ای هم به صرفه‌تر است.
مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی «آساترابر شرق» درباره گرانی واگن در یکسال گذشته ابراز می‌کند: اینکه کرایه واگن نسبت به یکسال گذشته افزایش یافته را نمی‌توان نادیده گرفت؛ همانطور که همه هزینه‌ها افزایش یافته، هزینه‌های حمل ریلی هم بیشتر شده است؛ با این‌حال، باز هم واگن و هزینه ریلی به‌صرفه است.
شیخ خاطرنشان می‌کند: با همه این تفاسیر، در خصوص مسیر جایگزین، برای بارهای قزاقستان و آلماتی یا بارهای فله و سنگین بهتر است از مسیر دریایی استفاده شود. از طرفی، راه‌آهن هم می‌تواند مسیر جایگزین خوبی باشد و برای حجم سنگین بارهای استان ما مطلوب است.