فرصت طلائی

دکتر منصور کیانی مقدم
دانشیار فنآوری حمل و نقل دریایی

اقتصاد بسیاری از کشورهای توسعه یافته و یا درحال توسعه، اقتصاد دریا پایه و یا دریا محور است. امروزه قریب به90 درصد کالاهای وارداتی و صادراتی کشورها از طریق حمل و نقل دریایی صورت می پذیرد. با لحاظ مبانی و ملاحظات تجارت بین¬الملل، سرمایه گذاری در سرتاسر این زنجیره تامین یک سرمایه گذاری استراتژیک، مطمئن و اثربخش محسوب خواهد بود. یکی از فرصت های سرمایه گذاری در این زنجیره، سرمایه گذاری در ترانزیت کالا است. بندر استراتژیک چابهار دارای پتانسیل¬هایی است که این بندر را از دیگر بنادر منطقه و کشور متمایز مینماید. لذا نباید اجازه دهیم این شانس مهم و فرصت طلایی پیش آمده برای سرمایه¬گذاران داخلی و صنایع کشور از دست برود.
سئوال (1) از ظرفیت‌های ترانزیت در چابهار؛ نقاط قوت و ضعف آن‌ منطقه‌ برایمان ‌بگوئید. مهمترین ضعف‌ها و مشکلات مربوط به کدام بخش‌هاست و چگونه می‌توان آنها را مرتفع کرد؟

بندر چابهار در یکی از ایده¬آل ترین نقاط دنیا برای توسعه ترانزیت واقع شده است که با سرمایه گذاری بموقع در آن می¬تواند این بندر را به یک هاب ترانزیت، ترانسشیپ و یا هاب لجستیکی خاور میانه تبدیل کند. بخشی از پتانسیل¬ها و توانمندی¬ها در ذات این بندر است و بخشی دیگر قابل اکتساب است. در مجاورت اقیانوس و دریای آزاد بودن، نزدیکی به خطوط بین المللی کشتیرانی، محوریت جغرافیایی چابهار در منطقه، عمق آب مناسب در کنار سواحل، وجود خلیج¬های چابهار و گوادر به عنوان بنادر امن دریایی از منظر هواشناسی و اقلیمی، وجود بازارهای مصرف و مونتاژ کالا در کشورهای واقع در شمال، شرق، شنال شرق، غرب و حتی در جنوب کشور و کریدور قابل توسعه شمال – جنوب، نیروی انسانی جوان، مشتاق و تشنه کار و .... از پتانسیل¬ها، توانمندی¬ها و موهبت¬های ذاتی این بندر و منطقه پسکرانهای آن است. از امتیازات اکتسابی این بندر استقرار گمرکات، بندر در حال توسعه شهید بهشتی و شهید کلانتری در این بندر-شهر است. از سویی دیگر وجود منطقه آزاد تجاری و صنعتی و امتیازات ویژه اینگونه مناطق فلسفه توسعه ترانزیت بندر چابهار را قوت می¬بخشد. خوشبختانه زیر ساخت¬های اولیه از جمله بندر مدرن و تازه تاسیس و چند منظوره چابهار، فرودگاه و خطوط حمل و نقل جاده¬ای و ریلی به عنوان مبانی و الزامات اولیه حمل و نقل ترکیبی در این بندر وجود دارند و بایستی مورد حمایت جدی دولت جهت توسعه و تقویت این بندر در مسیر هاب شدن در منطقه قرار گیرند. موارد فوق حداقل¬ پتانسیل¬ها و توانمندیهای این بندر است. با همه این وجود ضعف در برخی از زیر ساختهای مهم مانند عدم برقراری خطوط کشتیرانی فیدر با بنادر منطقه، کمیت و کیفیت پایین جاده¬های مواصلاتی ورودی و خروجی به این بندر، امکانات پیشرفته فرودگاهی، عدم استقرار صنایع مادر، شرکت¬های دانش¬بنیان، صنایع تولیدی، مونتاژ و بسته¬بندی و پارک¬های لجستیکی در پسکرانه این بندر، فقدان گازرسانی به این بندر، کمبود محسوس مناطق مسکونی مناسب برای کارکنان غیر بومی، کمبود امکانات خدماتی و رفاهی، ضعف چشمگیر در زیر ساختهای بهداشتی و سلامت، آب شرب سالم، زیر ساختهای قوی و شبکه¬های فنآوری اطلاعات، فقدان زیرساخت های استاندارد تبادل الکترونیکی داده¬ها و اطلاعات، عدم استقرار و توسعه امکانات ترانزیتی و رفاهی جاده¬ای مانند پمپهای بنزین متعدد و مناسب، استراحت گاه¬های مناسب و امن، پایانه¬های بار و مسافر مجهز و کافی و ...... از موارد مهمی است که بایستی در مسیر توسعه به آنان توجه ویژه شود.

ایجاد مشوق¬های ملموس و واقعی جهت تشویق به سرمایه¬گذاری، تضمین برگشت سرمایه برای سرمایه¬گذاران داخلی، خارجی و بخش خصوصی در بهینه¬ترین زمان برگشت سرمایه و همچنین ایجاد حاشیه امن و به دور از دغدغه و نگرانی¬های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای فعالیت سرمایه¬گذاران و صنایع باید در اولویت اصلی دولت و مسئولین استانی قرار گیرد. از سویی دیگر به مشکلاتی مانند عدم یا کمبود امکانات مناسب زندگی، تورم، گرانی و هزینه¬های بالای زندگی در منطقه که از علت¬های کاهش و حتی عدم ماندگاری نیروی انسانی کارآمد در این منطقه است توجه جدی شود.

سئوال (2) تقویت بندر چابهار در حوزه ترانزیت چه تاثیری در بهبود این صنعت در شرق کشور و رونق فعالیت شرکت‌های حمل‌ و نقل بین‌‌المللی دارد؟

توسعه در معنای واقعی بایستی در تمام عناصر و محورهای آن با یک هارمونی و نسبت منطقی و اثربخش صورت پذیرد. همچنین توسعه بایستی مستمر و پایدار باشد. قطعاً اثرات مثبت و جاذب سرمایه¬گذاری و تقویت زیرساختهای فنی به ویژه در زیر ساختهای ترانزیتی در کنار عناصر ذکر شده در بخش اول به تدریج ظاهر خواهد شد و شرکت¬های حمل و نقل و ترانزیت، بسته¬بندی و مونتاژ فرصت¬های به ¬وجود آمده را خواهند دید و بتدریج به فعالیت در این بخش ترغیب خواهند شد. فراموش نکنیم که ثبات سیاسی، توجیه اقتصادی در سرمایه¬گذاری برای ورود به بازارهای جدید، بازگشت سرمایه در بهینه¬ترین و منطقی ترین زمان ممکن، وجود کمترین زمینه¬های ریسک در سرمایه گذاری و تجارت، کمترین زمینه¬ها، عوامل و شرایط عدم اطمینان از آینده، بیمه¬های مطمئن و تعرفه¬های کم، اطمینان از وجود و تحقق تضمین¬های مالی برای سودآوری در سرمایه¬گذاری، وجود مشوق¬های واقعی و با ارزش، ثبات در مدیریت، سیاستگذاری و تصمیمگیری در این مناطق، تامین سوخت و پشتیبانی از تامین مواد مصرفی ناوگان حمل و نقل از مهمترین عوامل جهت ورود و اطمینان از رونق و سودآوری برای شرکت¬های بین¬المللی و ملّی جهت ورود به این صنعت در این منطقه و یا هر بازار مستعد و پایدار دیگر می¬باشند.

سئوال (3) آیا بندر چابهار به اندازه بندر شهید رجایی‌ ظرفیت‌ توسعه‌ دارد

پسکرانه بندر شهید رجایی در طول چندین دهه شکل گرفته است. جاده¬های مواصلاتی و امکانات فرودگاهی و ریلی نسبتا مناسب و صنایع تولیدی، مونتاژ و بسته¬بندی به تدریج و طی سالیان متمادی در حریم بندر شهید رجایی بوجود آمده¬اند. اما بندر چابهار به¬ویژه ترمینالهای شهید بهشتی و شهید کلانتری، علاوه بر دارار بودن استعداد و پتانسیل¬های رشد در موارد اشاره شده، دارای ظرفیت¬های دیگری است که نه تنها بندر شهید رجایی بلکه دیگر بنادر کشورهای حاشیه ساحلی خلیج فارس و دریای عمان مانند بندر کراچی (پورت قاسم) پاکستان، صلاله عمان، جبل علی، دبی و ابوظبی امارات، دوحه قطر، بصره عراق و بنادر کویت که بعنوان بنادر رقیب خارجی احتمالی در توسعه ترانزیت منطقه شناخته میشوند، هیچکدام ویژگی¬های خاص و توانمندی¬های بندر چابهار را بصورت یکجا ندارند. این ویژگی¬ها همانطور که قبلا هم ذکر شد نزدیکی به خطوط بین¬المللی کشتیرانی، عمق آب مناسب، دسترسی به دریای آزاد و آبهای بین¬المللی، کاهش هزینه¬ها و کرایه کالا، بیمه وسایل حمل و نقل و کالا و بیمه مخاطرات دریایی، وجود کریدور شمال – جنوب، قرار گرفتن و نزدیکی به بازارهای مستعد کشورهای شرق، شمال (آسیای میانه)، شمال غربی، غرب و جنوب کشور و غیره است. از طرفی دیگر امکان اتصال به جاده ابریشم و همچنین اتصال به جاده¬ها و مواصلاتی ریلی جهت ترانزیت امن و سریع کالا به قلب اروپا هم از طریق کریدور شمال – جنوب و هم از طریق اتصال ریلی و جاده¬ای به بندعباس، سرخس و بازرگان از امتیازات بارز بندر چابهار است.
سئوال (4) چه مشوق‌هایی برای حضور شرکت‌های بین‌المللی‌ در چابهار و استفاده از ظرفیت‌های آن بندر می‌تواند‌ در بهبود و رونق فضای کسب و کار در این منطقه‌ کمک‌ کند؟
سرعت بالای ثبت و راه اندازی شرکت¬های تولیدی، خدماتی، بسته¬بندی، مونتاژ و غیره در منطقه آزاد تجاری چابهار، وجود معافیت¬های طولانی¬مدت در سرمایه¬گذاری، وضع و اعمال معافیت در عوارض ورود ماشین آلات و مواد اولیه برای سرمایه¬گذاران به واسطه وجود منطقه آزاد تجاری و صنعتی، امکان ورود بخشی از خدمات تولیدی کارگاهی به سرزمین اصلی و میزان ارزش افزوده آن بدون نیاز به پرداخت عوارض و ثبت سفارش، وجود نیروی انسانی جوان، ماهر و ارزان، معافیت¬ها و تخفیفات ویژه در پرداخت عوارض گمرکی، مقررات خاص و تسهیل¬گر بیمه و تامین اجتماعی، امکان تخصیص صد در صد مالکیت برای سرمایه گذاران خارجی، عدم نیاز به صدور روادید و سرعت و سهولت در صدور مجوز ورود و اقامت خارجیان در بند چابهار از امتیازات و مشوق¬های ویژه این بندر است. از نظر اینجانب چنانچه تضمین سود و برگشت سرمایه در طی یک افق زمانی مدت¬دار مثلاً بیست تا بیست و پنج ساله توسط دولت یا بانک¬های دولتی برای سرمایه گذاران در این منطقه تحقق و اجرایی شود آنگاه شرایط ایده آلی برای سرمایه¬گذاران در توسعه این منطقه فراهم و تضمین خواهد شد.
سئوال (5) دیدگاه دیگر کشورها به ویژه هند و چین‌ در استفاده از بندر چابهار برای ترانزیت‌ کالاهای خود چیست؟
قصد و هدف هر دو کشور هندوستان و چین در سرمایه¬گذاری در بندر چابهار علاوه بر گسترش مناسبات اقتصادی با ایران دسترسی به کریدور حمل و نقل و ترانزیت بین المللی شمال-جنوب و رساندن کالا به کشورهای آسیای میانه و احتمالا در مراحل بعدی به اروپا است. قطعا دسترسی کشور هند به بازارهای کشورهای ایران، روسیه، ترکیه، افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، آذربایجان و گرجستان از طریق بندر چابهار بسیار ایده آل است. کشور هند حتی سرمایه¬گذاری در توسعه و اتصال ریلی به بند چابهار را به تصویب رساند که با روی کار آمدن طالبان در افغانستان اجرای این طرح موقتاً متوقف گردیده است. از سویی دیگر کشور چین نیز تمایل دارد تا با ایجاد یک خط ریلی تجاری و مسافری از بندر گوادر به چابهار سهمی از این فرصت را بدست بیاورد. در اینصورت می¬توان عنوان کرد که با ورود کشور چین به این طرح، فرصت سرمایه گذاری دیگر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تسهیل خواهد شد. البته ناگفته نماند که هدف دیگری که چینی¬ها بدنبال آن هستند این است تا بتوانند بنادر گوادر و چابهار را به صورت یکپارچه به اضافه جاسک تا اروند رود در پروژه اتصال ترانزیت کالاهای خود قرار دهند.